Tarih: 2025-11-16 / Görüntülenme: 209

İbn Nefis: 13. Yüzyılda Küçük Kan Dolaşımının Gizemini Çözen Deha! 

Modern tıbbın temel taşlarından biri olan küçük kan dolaşımının (kalp-akciğer-kalp) ilk bilimsel açıklaması, 13. yüzyılda yaşamış büyük İslam hekimi İbn Nefis'e aittir. Galen'in yanlış teorisini çürüten bu keşif, tıp tarihinde bir dönüm noktasıdır.

İbn Nefis, 13. yüzyılda yaşamış çok önemli bir İslam hekimidir. Şam’da Nurettin Zengî Hastanesi'nde ve Kahire’de Kalavun Hastanesi'nde doktor olarak çalışmıştır.

O dönemde tıbbın en önemli kaynaklarından biri Galen’di. Galen, kanın vücuttaki dolaşımını açıklarken bazı yanlış bilgiler vermişti. Örneğin:

Galen’e göre, kan kalbin sağ tarafından sol tarafına kalpte var olduğunu düşündüğü gizli bir delikten geçerek ulaştığını söyler.

İbn Nefis, bu görüşe karşı çıkmıştır. Çünkü kalbi incelediğinde böyle bir delik olmadığını fark etmiştir.

Buna karşılık İbn Nefis şunu söylemiştir:

Kan, kalbin sağ karıncığından doğrudan sol tarafa geçmez.

Önce akciğerlere gider, orada temizlenir.

Sonra kalbin sol karıncığına döner.

Bu sürece bugün küçük kan dolaşımı (pulmoner dolaşım) diyoruz. Yani kanın kalp–akciğer–kalp arasında yaptığı dolaşım.

Bu, modern tıp açısından çok kritik bir keşiftir.

Buluşun Etkisi ve Yeniden Keşif

İbn Nefis'in bu keşfi, döneminde çok yaygınlaşmamış olsa da eserleri Avrupa’ya ulaşmıştır.

1547’de eseri Latinceye çevrilmiş ve İtalya’da basılmıştır.

16. yüzyılda Michael Servetus ve Realdo Colombo, küçük kan dolaşımını yeniden keşfetmiştir.

Servetus’un Arapça bildiği ve bu sayede İbn Nefis’in eserini okumuş olabileceği düşünülmektedir. Colombo ise Padua Üniversitesi’nde tıp hocasıydı ve bu bilgilerden etkilenmiş olması mümkündür.

Özetle

İbn Nefis, Galen’in yanlış dolaşım teorisini düzeltmiş ve küçük kan dolaşımını ilk açıklayan kişi olmuştur.

Bu bilgi daha sonra 16. yüzyılda Avrupa’da yeniden bulunmuş olsa da, aslında temeli 13. yüzyılda İbn Nefis tarafından atılmıştır.

Keşfin Avrupa’ya ulaşmasında eserlerinin Latinceye çevrilmesinin büyük payı vardır.

İbnü’n-Nefîs’in el-Mûcez fi’ṭ-ṭıb adlı eserinin ilk iki sayfası (Nuruosmaniye Ktp., nr. 3608)