Tarih:2017-11-02 / Hit:3737

Ev­li­yâ Çe­le­bi’nin ai­le­si Kü­tah­ya’dan ge­lip İs­tan­bul’da Un­ka­pa­nı’na yer­leş­ti ve Ev­li­yâ Çe­le­bi bu­ra­da 1611 yı­lın­da doğ­du. 1682’de Mı­sır’dan dö­ner­ken yol­da ya­hut İs­tan­bul’da öl­dü­ğü sa­nı­lı­yor. Ba­ba­sı sa­ray­da ku­yum­cu­ba­şıy­dı. Bir sü­re med­re­se­de oku­du. Kur’ân-ı kerîmi ez­ber­le­ye­rek ha­fız ol­du. En­de­run’a alın­dı. Da­yı­sı Me­lek Ah­med Pa­şa­nın ara­cı­lı­ğıyle Sul­tan IV. Mu­rad Hâ­nın hiz­me­ti­ne gir­di.

Ev­li­yâ Çe­le­bi’nin ge­zi­ye kar­şı duy­du­ğu il­gi, ço­cuk­ken ba­ba­sın­dan, ya­kın­la­rın­dan din­le­di­ği hi­kâ­ye ve ma­sal­lar­dan kay­nak­la­nır. Bir ge­ce rü­yâ­sın­da Pey­gam­ber efen­di­mi­zi gö­rüp, “Şe­fa­at Yâ Re­sû­lal­lah” di­ye­cek yer­de şa­şı­rıp “Se­ya­hat Yâ Re­sû­lal­lah” de­di­ği­ni, bu­nun üze­ri­ne Pey­gam­be­ri­mi­zin ona gez­me, uzak ül­ke­le­ri gör­me im­kâ­nı ver­di­ği­ni ya­zar. Bu rü­yâ üze­ri­ne 1635’te, ön­ce İs­tan­bul’u do­laş­ma­ya, gör­dük­le­ri­ni, duy­duk­la­rı­nı yaz­ma­ya baş­la­dı.

1640’da Bur­sa, İz­mit ve Trab­zon’a, 1645’te Kı­rım’a Ba­ha­dır Gi­ray’ın ya­nı­na git­ti. Dev­let bü­yük­le­riy­le yol­cu­luk­la­ra çık­tı, bâzı sa­vaş­la­ra ka­tıl­dı. 1645’te Yan­ya’nın alı­nı­şın­da gö­rev­li idi. 1646’da Er­zu­rum Bey­ler­be­yi’nin mu­ha­si­bi ol­du. 1648’de Mus­ta­fa Pa­şa ile Şam’a git­ti. 1651’den son­ra Ru­me­li, 1667-1670 ara­sın­da Avus­tur­ya, Ar­na­vut­luk, Te­sel­ya, Kan­di­ye, Gü­mül­ci­ne ve Se­la­nik’i gez­di. Top­lam ge­zi sü­re­si 50 yı­l ka­dar­dır.

Se­ya­hat­na­me­si 6 000 say­fa olup 10 cilt hâ­lin­de yaz­ıl­mış­tır. 1. cilt­te İs­tan­bul, di­ğer­le­rin­de de Ana­do­lu, Trak­ya, Yu­na­nis­tan, Ar­na­vut­luk, Bul­ga­ris­tan, Ro­man­ya, Yu­gos­lav­ya, Ege ve Ak­de­niz ada­la­rı, Kı­rım, Bağ­dat, Mu­sul, Su­ri­ye, Fi­lis­tin, Mı­sır, Mek­ke, Me­di­ne, Kaf­kas­ya, Ma­ca­ris­tan, İran, Azer­bay­can, Su­dan, Ha­be­şis­tan, Rus­ya, Le­his­tan, Avus­tur­ya, Al­man­ya, Hol­lan­da, Da­ni­mar­ka, İs­veç ül­ke­le­ri yer al­dı.

Gez­di­ği yer­ler­de gör­dük­le­ri­ni, duy­duk­la­rın­dan baş­ka, on­la­ra ken­di yo­rum­la­rı­nı ve dü­şün­ce­le­ri­ni de kat­mış­tır. Dil ola­rak gün­lük ko­nuş­ma di­li­ne ya­kın, ko­lay söy­le­nip ya­zı­lan bir dil be­nim­se­di. Bu dil akı­cı, sü­rük­le­yi­ci, yer yer de eğ­len­ce­li ve alay­cı­dır. Se­ya­hat­na­me’de; hi­kâ­ye, tür­kü, halk şi­iri, de­yim, ma­sal, mâni, halk oyun­la­rı, gi­yim-ku­şam, dü­ğün, der­nek, eğ­len­ce, inanç, in­san iliş­ki­le­ri, kom­şu­luk, top­lum ha­ya­tı, sa­nat... ko­nu­la­rı önem­li bir yer tutar. Ay­rıca, o çev­renin ev­lerin­den, câmi, mes­cit, çeş­me, han, saray, konak, hamam, kilise, manas­tır, kule, kale, sur, yol, hav­ra gibi değişik yapıların­dan ve buraların çev­resi, havası ve suyun­dan söz eder. İn­san­ların yaşayış­ları, dav­ranış­ları, çalış­maları, süs­leri, takıları ve çal­gılarına kadar ay­rın­tıya da geniş yer verir...